De mens is filosoof

Grondmotief
Als filosoof ga je op zoek naar de gronden, naar de diepste gronden die je vinden kan. De vraag of er een waarheid is, wat dan die waarheid is, welke plaats de mens daarin inneemt, het zijn allemaal vragen naar de diepste grond. Maar de allerdiepste grond is míjn motief. Waarom doe ik dít? Is het omdat ik een mens ben, ieder mens houd zich automatisch bezig met filosofie? Ik geloof zeker dat dit waar is. Maar is dat mijn grondmotief? Of is dat slechts een menselijk mechanisme, een eigenschap van alle mensen. Want ik koos er bewust voor om niet alleen de filosofische vragen te stellen, maar ook om serieus te zoeken naar sluitende antwoorden op deze vragen, die zeer waarschijnlijk geen antwoord zullen kunnen krijgen. Waarom, houd ik mij dus bezig met de filosofie.


Ik sprak eens met Egbert Schuurman, filosoof, politicus en ingenieur, en hij had zich in zijn jonge jaren afgevraagd ‘waarom hij zich met techniek bezig hield.’ Dat, zo zeiden zijn leraren, is een filosofische vraag. Dezelfde vraag stel ik mij nu. Waarom houd ik mij bezig met de filosofie? Maar een antwoord op deze vraag kan ik juist niet in de filosofie zelf vinden. Want, het antwoord vanuit de filosofie zou zijn: Omdat je filosoof bent. En waarom ben je dan filosoof? Omdat je je bezig houd met de filosofie. Maar ieder mens op zich houd zich bezig met de filosofie, want het is de filosofie, het gebruik van het verstand, die de mens een mens maakt. Vanuit de filosofie kan ik mijn grondmotief dus niet vinden. En gelukkig maar, want de filosofie kan nooit de basis vormen voor de filosofie, er is een basis nodig die buiten de filosofie ligt.


Ik moet het antwoord op de vraag naar mijn grondmotief dus buiten de filosofie zoeken. De keuze voor de filosofie die ik aanhang hangt af van mijn grondmotief om de filosofie te bedrijven. Doe ik dat uit een diep verlangen naar fundament in mijn leven? Is het vanuit mijn kritische grondhouding? Is het vanuit een grenzeloze nieuwsgierigheid? Vele redenen zijn er om filosofie te bedrijven. Ik moest alleen de mijne vinden. Dat vergt een grondig zelfonderzoek. Daarvoor kon ik niet vertrouwen op de eigen ervaringen, hooguit kon ik de ervaringen gebruiken als een voorbeeld, als een metafoor om de dingen die ik ken te omschrijven. Want ervaringen worden geïnterpreteerd vanuit de eigen filosofie, en zonder eerst de grond van de eigen filosofie onderzocht te hebben kan de ervaring nooit worden gebruikt op een manier die doorslaggevend is. Lewis zegt: "What we learn from experience depends on the kind of philosophy we bring to experience. It is therefor useless to appeal to experience before we have settled, as well as we can, the philosophical question." (C.S. Lewis, Miracles, 1947, 9e druk, pagina 7)


Een mens
De taak die ik mijzelf gesteld had lag dus in een grondig zelfonderzoek. Dat is niet leuk. Tenminste, niet in mijn geval. Ik begon lekker makkelijk. Ben ik een mens? De vraag stellen is de vraag beantwoorden. Want alleen de mens stelt zichzelf existentiële vragen. Hoe weet ik dat? Dat weet ik niet. Ik ben er alleen van overtuigd. En dan kom ik al weer in het pad van de filosofie, en moest ik mij terugtrekken. Want hoe kon ik, op basis van mijn eigen vooroordelen iets over mijzelf zeggen? Ben ik dus een mens? Nee. Daar moest ik vanuit gaan totdat ik het tegendeel bewezen had. Wat is dus een mens? Ik besloot een heel flauw antwoord daarop te geven, want ik voelde al dat ik een andere richting uit moest zoeken. ‘Een mens,’ zo zei ik tot mijzelf, ‘is een individu binnen de mensheid.’  De mens, voor mij, is de homo sapiens. Sapiens, want de mens stelt zichzelf vragen. Kunnen we van de dieren zeggen dat ze zichzelf vragen stellen? Mogelijk. Dat maakt ze sapiens. Maar geen homo sapiens. Homo (in de zin van: mens) ben je door geboorte. Sapiens ben je door ontwikkeling. Ontwikkeling in de eerste plaats door vragen te stellen. Zo houd iedere mens zich bezig met de filosofie. Maar niet iedere mens is filosoof. Filosoof worden is een bewuste keuze van een individu binnen de mensheid. Ik heb gekozen voor de filosofie, maar daarvoor stelde ik mijzelf al vragen. Ik was toen al een mens.